چرا بعضی کودکان حروف را اشتباه می‌گویند؟
اگر کودک شما نمی‌تواند بعضی صداها را درست تلفظ کند یا بعضی حروف را با هم اشتباه می‌گیرد، نگران نباشید—این مسئله یکی از رایج‌ترین دلایل مراجعه والدین به گفتاردرمانگر است.
اما دانستن علت دقیق این مشکل به شما کمک می‌کند بدانید آیا مسئله موقتی است یا نیاز به بررسی تخصصی دارد.
در این مقاله، مهم‌ترین دلایل فیزیولوژیک، شنیداری و رفتاریِ مشکلات تلفظ در کودکان را به زبان ساده توضیح می‌دهیم.
🟩 تلفظ نادرست چگونه ایجاد می‌شود؟
برای تولید هر صدا، مغز، گوش، زبان، لب‌ها و فک باید به‌صورت هماهنگ عمل کنند.
اگر در هرکدام از این بخش‌ها مشکلی وجود داشته باشد، تلفظ صدا دچار اختلال می‌شود.
بنابراین ریشه‌ی مشکلات تلفظ ممکن است در یکی از این حوزه‌ها باشد:
-
حرکت یا ساختار اندام‌های گفتاری (زبان، فک، لب، دندان)
-
کاهش شنوایی یا عفونت گوش میانی
-
الگوهای گفتاری یادگرفته‌شده یا تقلیدی نادرست
-
استفاده طولانی‌مدت از پستانک و شیشه شیر
-
اختلالات عصبی–حرکتی نادر (مثل آپراکسی گفتار)
در ادامه هرکدام را دقیق‌تر بررسی می‌کنیم 👇
🟦 علت نگفتن حرف «ر» در کودکان چیست؟
حرف «ر» یکی از پیچیده‌ترین صداها در زبان فارسی است.
برای تولید آن، نوک زبان باید با سرعت و دقت به سقف دهان برخورد کند و ارتعاش ایجاد شود.
دلایل شایع نگفتن حرف «ر» عبارتند از:
-
ضعف در کنترل نوک زبان یا عضلات زبانی
-
کوتاهی فرنولوم زبان (پرده زیر زبان)
-
یادگیری ناقص از والدین یا اطرافیان
-
شنوایی ناکامل نسبت به تفاوت صداها
-
یا در موارد نادر، مشکلات حرکتی عصبی
📌 نکته: تا حدود ۶ سالگی اشتباه در گفتن «ر» طبیعی است؛ اگر بعد از آن ادامه یابد، نیاز به تمرین‌های تخصصی گفتاردرمانی دارد.
🟦 چرا کودک من صدای «س» را «ث» یا «ش» تلفظ می‌کند؟
این یکی از شایع‌ترین سوالات والدین است.
تلفظ اشتباه صداهای “س، ش، ث، ز” معمولاً به علت موقعیت نادرست زبان یا دندان‌ها است.
دلایل رایج:
-
زبان به‌جای پشت دندان‌ها، از میان آن‌ها خارج می‌شود (لیسپیسم یا “زبانی حرف زدن”)
-
تنفس دهانی به‌دلیل آلرژی یا انحراف بینی
-
عادت‌های دهانی مثل مکیدن انگشت یا پستانک
-
آموزش نادرست صدا در محیط خانواده یا مهد
🩺 گفتاردرمانگر با تمرین‌های دیداری و حرکتی (مثل تمرین آینه) جای صحیح زبان را به کودک آموزش می‌دهد.
🟦 نقش دندان‌ها و فک در تلفظ درست
ساختار دندان‌ها و فک یکی از پایه‌های اصلی تلفظ صحیح است.
اگر فک بالا یا پایین جلوتر یا عقب‌تر باشد، تماس زبان و لب‌ها برای تولید برخی صداها دشوار می‌شود.
مشکلاتی که می‌تواند تلفظ را مختل کند:
-
جلو بودن فک بالا (اوربایت)
-
عقب بودن فک پایین (آندربایت)
-
دندان‌های شیری از دست‌رفته زودهنگام
-
نظم نداشتن ردیف دندان‌ها
در چنین مواردی، همکاری بین دندان‌پزشک کودکان، ارتودنتیست و گفتاردرمانگر می‌تواند بهترین نتیجه را بدهد.
🟦 تأثیر گوش و شنوایی بر تلفظ صداها
کودک برای گفتن درست هر صدا، باید آن را به‌درستی بشنود.
در بسیاری از کودکان با عفونت‌های مکرر گوش میانی (اوتیت میدیا)، شنوایی موقتاً کاهش می‌یابد و همین باعث اشتباه در یادگیری صداها می‌شود.
نشانه‌های احتمالی:
-
پاسخ ندادن به صداهای آرام
-
زیاد کردن صدای تلویزیون
-
تکرار یا اشتباه در واژه‌ها
-
تأخیر در گفتار
در این موارد، بررسی شنوایی در کنار گفتاردرمانی بسیار مهم است.
🟦 مشکلات زبان و سقف دهان (شکاف کام، فرنولوم کوتاه)
برخی مشکلات ساختاری مادرزادی می‌توانند مانع تولید طبیعی صداها شوند:
-
فرنولوم کوتاه زبان: حرکت زبان را محدود کرده و مانع تلفظ «ر»، «ل» یا «ت» می‌شود.
-
شکاف کام یا سقف دهان باز: باعث عبور هوای اضافی از بینی و تغییر صدای گفتار (بینی شدن صداها) می‌شود.
در این موارد معمولاً ابتدا درمان جراحی یا اصلاحی انجام می‌شود و سپس با تمرین‌های گفتاردرمانی، وضوح گفتار بهبود می‌یابد.
🟦 اثر استفاده زیاد از پستانک و شیشه شیر در گفتار
استفاده‌ی طولانی‌مدت از پستانک یا شیشه شیر (بیش از ۲ سالگی) می‌تواند بر رشد فک، نحوه تنفس و حرکت زبان تأثیر بگذارد.
نتیجه‌ی آن ممکن است:
-
تغییر فرم دهان و دندان‌ها
-
تنفس دهانی به جای بینی
-
ضعف حرکتی در زبان
-
تلفظ نادرست صداهایی مثل “س، ز، ت، د”
📌 توصیه: استفاده از پستانک باید محدود و به‌تدریج حذف شود تا عضلات دهان آزادانه رشد کنند.
🟦 تأثیر عادات و الگوهای تقلیدی در خانه
گاهی کودک صرفاً الگوی اشتباه را تقلید می‌کند.
مثلاً اگر یکی از اعضای خانواده تلفظ خاصی داشته باشد، یا کودک زیاد در معرض لهجه/زبان دوم باشد، ممکن است تلفظ نادرست را الگوبرداری کند.
در این موارد، اصلاح تلفظ در قالب بازی‌های گفتاری و مدل‌سازی درست، بسیار مؤثر است.
🟩 چه زمانی باید به گفتاردرمانگر مراجعه کرد؟
اگر:
-
کودک بالای ۵ سال هنوز چند حرف را اشتباه می‌گوید
-
درک گفتارش برای دیگران دشوار است
-
در خواندن و نوشتن اشتباهات مشابه دارد
-
یا سابقه‌ی مشکلات فکی/شنوایی دارد
📞 توصیه می‌شود کودک برای ارزیابی گفتار در کلینیک باقرزاده بررسی شود تا علت دقیق و برنامه‌ی تمرینی مناسب مشخص گردد.
🩺 خدمات گفتاردرمانی کلینیک باقرزاده
در کلینیک باقرزاده، ارزیابی دقیق علت‌های فیزیکی و گفتاری مشکلات تلفظ با ابزارهای تخصصی انجام می‌شود و برای هر کودک، برنامه‌ی تمرین اختصاصی طراحی می‌گردد.
آدرس: کرج، چهارراه طالقانی جنب اداره پست، ساختمان پزشکان امید، طبقه ۷، واحد ۷۰۴
سؤالات پرتکرار درباره علل مشکلات تلفظ در کودکان
چرا کودک من حرف «ر» را درست تلفظ نمی‌کند؟
تلفظ حرف «ر» نیاز به لرزش دقیق نوک زبان دارد. ضعف حرکتی زبان، کوتاهی فرنولوم زیر زبان، یا آموزش نادرست از دلایل شایع این مشکل هستند. معمولاً بعد از ۶ سالگی در صورت ماندگاری نیاز به گفتاردرمانی دارد.
چرا صدای «س» را «ث» یا «ش» تلفظ می‌کند؟
این حالت معمولاً به دلیل جایگاه اشتباه زبان بین دندان‌ها (لیسپیسم) یا مشکلات فکی و تنفس دهانی ایجاد می‌شود. گفتاردرمانگر با تمرین‌های حرکتی جای زبان را اصلاح می‌کند.
آیا مشکلات فک یا دندان باعث تلفظ اشتباه می‌شود؟
بله. جلو یا عقب بودن فک، بی‌نظمی دندان‌ها و از دست دادن دندان‌های شیری می‌تواند بر نحوه تماس زبان و لب‌ها تأثیر گذاشته و صدای گفتار را تغییر دهد.
کاهش شنوایی چه نقشی در تلفظ دارد؟
کودک برای گفتن درست هر صدا باید آن را به‌درستی بشنود. عفونت گوش میانی یا کاهش شنوایی موقت باعث اشتباه در یادگیری صداها می‌شود و نیاز به بررسی شنوایی دارد.
فرنولوم کوتاه زبان چیست و چگونه روی گفتار اثر می‌گذارد؟
فرنولوم پرده‌ای است که زیر زبان را به کف دهان متصل می‌کند. اگر کوتاه باشد، حرکت زبان محدود و تلفظ صداهایی مثل «ر»، «ل» یا «ت» دشوار می‌شود. درمان جراحی ساده و تمرین گفتاری معمولاً مؤثر است.
آیا شکاف کام یا سقف دهان می‌تواند باعث اختلال تلفظ شود؟
بله. در شکاف کام، عبور هوای گفتار از بینی افزایش می‌یابد و صداها حالت «بینی» پیدا می‌کنند. درمان ترکیبی از جراحی و گفتاردرمانی معمولاً نتیجه‌بخش است.
آیا استفاده زیاد از پستانک روی گفتار اثر دارد؟
استفاده مداوم از پستانک پس از ۲ سالگی می‌تواند باعث تغییر شکل فک، ضعف حرکتی زبان و تنفس دهانی شود که در نتیجه بر تلفظ برخی صداها تأثیر منفی دارد.
چرا کودکم بعضی کلمات را از روی دیگران اشتباه یاد گرفته است؟
کودکان الگوهای گفتاری اطرافیان را تقلید می‌کنند. اگر والدین یا مراقبین تلفظ خاصی دارند یا کودک در معرض لهجه دوم است، ممکن است الگوی اشتباه تثبیت شود. تمرین گفتاری در محیط درست به بهبود کمک می‌کند.
چه زمانی باید برای بررسی علت به گفتاردرمانگر مراجعه کرد؟
اگر کودک بالای ۵ سال است و هنوز چند حرف را اشتباه می‌گوید، یا گفتارش برای دیگران قابل درک نیست، باید ارزیابی تخصصی انجام شود تا علت اصلی (شنوایی، فک یا زبان) مشخص شود.
چطور برای بررسی مشکلات تلفظ نوبت بگیریم؟
برای ارزیابی گفتار و دریافت برنامه تمرینی اختصاصی می‌توانید با کلینیک باقرزاده تماس بگیرید:
تلفن: 026-32285065
همراه: 0902-029-1718
آدرس: کرج، چهارراه طالقانی جنب اداره پست، ساختمان پزشکان امید، طبقه ۷، واحد ۷۰۴
