تلفظ نادرست در کودکان

لفظ نادرست در کودکان از چه سنی طبیعی است و چه زمانی باید نگران شویم؟

اگر کودک شما هنوز بعضی حروف را اشتباه می‌گوید یا کلماتی را به‌درستی تلفظ نمی‌کند، کاملاً قابل درک است که نگران شوید.
اما خبر خوب این است که در بیشتر موارد، اشتباهات تلفظی بخشی طبیعی از رشد گفتار کودک هستند و فقط در بعضی موقعیت‌ها نیاز به مداخله گفتاردرمانگر دارند.
در این مقاله با زبانی ساده بررسی می‌کنیم که تا چه سنی تلفظ نادرست طبیعی است، چه زمانی باید پیگیری شود و چطور می‌توان به کودک کمک کرد تا صحبت‌هایش واضح‌تر شود.

تلفظ نادرست در کودکان چیست؟

در فرآیند یادگیری گفتار، کودک صداها را یکی‌یکی می‌آموزد و ممکن است تا مدتی نتواند بعضی از آن‌ها را درست ادا کند.
به عنوان مثال:

• به جای ر می‌گوید ی یا ل (می‌گوید “لایان” به‌جای “رایان”)

• به جای س می‌گوید ث یا ش (“ثبت” به‌جای “سِبَت”)

• برخی صداها را حذف می‌کند (“تو” به‌جای “کتاب”)

اگر کودک درک گفتاری خوبی دارد و جملاتش را کامل می‌گوید ولی فقط در تلفظ صداها اشتباه دارد، احتمالاً با «اختلال تلفظ (Articulation Disorder)» روبه‌رو هستیم.

اما اگر هنوز جمله‌سازی، واژه‌سازی یا درک گفتار هم مشکل دارد، ممکن است پای «تأخیر گفتاری» در میان باشد (که در ادامه تفاوتشان را می‌خوانید).

از چه سنی تلفظ نادرست طبیعی محسوب می‌شود؟

کودکان در سال‌های ابتدایی زندگی، به‌تدریج تمام صداهای زبان را یاد می‌گیرند.
این فرآیند تا حدود ۶ سالگی ادامه دارد.
در جدول زیر می‌بینی هر صدا معمولاً تا چه سنی باید درست شود.

صدای گفتاری	سن تقریبی صحیح‌شدن
پ، ب، م، ن، ت، د	تا ۳ سالگی
ک، گ، ف، و	تا ۴ سالگی
س، ش، چ، ژ	تا ۵ سالگی
ر، ل	تا ۶ سالگی

نکته: ممکن است بعضی کودکان یکی دو صدا را کمی دیرتر یاد بگیرند، مخصوصاً اگر دوزبانه باشند یا دچار حساسیت‌های دهانی و دندانی باشند.
اما اگر در ۶ سالگی هنوز چند حرف اصلی را اشتباه می‌گوید، بهتر است ارزیابی گفتار تخصصی انجام شود. اگر کرج هستید، می توانید به کلینیک گفتاردرمانی فاطمه باقرزاده در چهارراه طالقانی مراجعه کنید.

تا چند سالگی باید تلفظ کودک اصلاح شود؟

به‌طور کلی انتظار می‌رود تا پایان ۶ سالگی (قبل از ورود به مدرسه) تلفظ کودک واضح و قابل درک باشد.
اگر بعد از این سن هنوز برخی صداها اشتباه گفته می‌شوند، اصلاح خودبه‌خود دیگر کمتر اتفاق می‌افتد و احتمال نیاز به گفتاردرمانی زیاد است.

قاعده ساده برای والدین:
اگر افراد خارج از خانواده، حرف‌های کودک را سخت متوجه می‌شوند، زمان مراجعه به گفتاردرمانگر رسیده است.

تفاوت تأخیر گفتاری و اختلال تلفظ چیست؟

این دو اصطلاح گاهی اشتباه گرفته می‌شوند، اما تفاوت مهمی دارند:

ویژگی	تأخیر گفتاری	اختلال تلفظ
تعریف	شروع دیر یا کند رشد گفتار	اشتباه در تلفظ برخی صداها
مثال	کودک در ۳ سالگی هنوز جمله نمی‌گوید	کودک در ۵ سالگی “ر” را درست نمی‌گوید
مهارت درک گفتار	معمولاً ضعیف‌تر است	طبیعی است
درمان	تقویت درک و واژه‌سازی	تمرین‌های حرکتی و صوتی گفتار

گاهی این دو مشکل با هم دیده می‌شوند، مثلاً کودکی که دیر شروع به حرف زدن کرده و بعد از آن هم صداهای خاصی را اشتباه می‌گوید.

تلفظ اشتباه «ر»، «س»، «ش»، «ل» در کودکان؛ تا چه سنی طبیعی است؟

بیشتر والدین دقیقاً درباره‌ی همین صداها سؤال دارند، چون یادگیری آن‌ها دشوارتر است.
در ادامه محدوده‌ی طبیعی هرکدام را ببین:

• حرف ر → پیچیده‌ترین صدا برای کودکان است و تا ۶ سالگی ممکن است طبیعی باشد که درست گفته نشود.

• حرف س و ش → معمولاً تا ۵ سالگی باید تلفظ صحیح شوند.

• حرف ل → تا ۴ سالگی به‌طور طبیعی یاد گرفته می‌شود.

📌 اگر کودک ۶ ساله است و هنوز در تلفظ ر یا س مشکل دارد، احتمال زیاد نیاز به تمرین تخصصی دارد.

آیا تلفظ نادرست خودبه‌خود درست می‌شود؟

در سنین پایین‌تر (۳ تا ۴ سالگی) معمولاً بله، چون عضلات گفتاری، مغز و شنوایی هنوز در حال رشد هستند.
اما اگر اشتباهات تلفظی تا بعد از ۵ سالگی باقی بماند، احتمال اصلاح خودبه‌خودی کاهش می‌یابد و تمرین‌های هدفمند ضروری می‌شود.

مثلاً:

• گفتن ر نیاز به لرزش نوک زبان دارد که باید آموزش داده شود.

• گفتن س نیاز به کنترل دقیق هوای خروجی از دهان دارد.

بنابراین اگر کودک بالای ۵ سال است و هنوز چند حرف را اشتباه می‌گوید، بهتر است با گفتاردرمانگر مشورت کنید تا با بازی و تمرین‌های ساده در خانه تقویت شود.

چه زمانی مراجعه به گفتاردرمانگر ضروری است؟

در موارد زیر بهتر است کودک ارزیابی شود 👇

• بعد از ۵ سالگی هنوز بیش از ۲–۳ صدا را اشتباه می‌گوید.

• اطرافیان (به‌جز خانواده) حرف‌هایش را به سختی می‌فهمند.

• خودش از طرز حرف زدنش خجالت می‌کشد یا در مدرسه مورد تمسخر قرار می‌گیرد.

• سابقه مشکلات گوش، دندان یا شکاف کام دارد.

• هنگام خواندن و نوشتن اشتباهات مشابهی دارد (مثلاً «س» و «ش» را قاطی می‌کند).

💡 درمان زودهنگام در سنین پایین‌تر بسیار ساده‌تر و سریع‌تر است.
در بیشتر کودکان، تنها با چند جلسه تمرین هدفمند گفتاردرمانی، پیشرفت قابل‌توجهی دیده می‌شود.

نگران نباشید، اما بی‌تفاوت هم نباشید

تلفظ نادرست در سال‌های ابتدایی رشد گفتار، کاملاً طبیعی است.
اما اگر کودک وارد سن مدرسه شده و هنوز در گفتن برخی صداها مشکل دارد، بهتر است وضعیتش با تست‌های گفتاری بررسی شود.

🔹 هرچه درمان زودتر آغاز شود، نتیجه سریع‌تر و پایدارتر خواهد بود.

🔹 گفتاردرمانی بازی‌محور است و کودک از آن لذت می‌برد.

🩺 راهکار پیشنهادی کلینیک فاطمه باقرزاده

در کلینیک باقرزاده، ارزیابی تخصصی گفتار کودکان با ابزارهای استاندارد انجام می‌شود تا مشخص شود:

• تلفظ نادرست در حد طبیعی است یا نیاز به تمرین دارد،

• و در صورت نیاز، برنامه تمرینی اختصاصی در خانه به والدین آموزش داده می‌شود.

📞 برای دریافت نوبت ارزیابی تلفظ، می‌توانید از طریق لینک رزرو نوبت اقدام کنید یا با شماره درج‌شده در سایت تماس بگیرید.