تفاوت‌های آپراکسی و اوتیسم چیست؟
اگر نگران گفتار یا ارتباط فرزندتان هستید و بارها این پرسش در ذهن‌تان شکل گرفته که «آیا فرزندم اوتیسم دارد یا آپراکسی؟»، بدانید تنها نیستید. بسیاری از والدین با چنین دغدغه‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کنند و سردرگمی آن‌ها کاملاً طبیعی است. شباهت‌های ظاهری این دو اختلال می‌تواند باعث اشتباه در تشخیص شود؛ اما تفاوت آن‌ها بسیار اساسی است و دانستن این نکات می‌تواند مسیر درمانی صحیحی را برای کودک شما روشن کند.
در این مقاله، به زبان ساده اما علمی، آپراکسی و اوتیسم را معرفی می‌کنیم، شباهت‌ها و تفاوت‌های کلیدی‌شان را توضیح می‌دهیم و می‌گوییم چه زمانی باید به متخصص مراجعه کنید.
آپراکسی چیست؟
آپراکسی کلامی دوران کودکی (Childhood Apraxia of Speech – CAS) یک اختلال گفتاری-حرکتی است. در این اختلال، کودک می‌داند چه می‌خواهد بگوید، اما مغز نمی‌تواند دستورات حرکتی دقیق را به عضلات لب، زبان و فک منتقل کند. در نتیجه، گفتار او نامنظم و متغیر شنیده می‌شود.
علائم رایج آپراکسی
- خطاهای ناهماهنگ گفتاری: یک کلمه را هر بار به شکل متفاوتی تلفظ می‌کند.
- مشکل در شروع گفتار: کودک برای آغاز یک کلمه یا جمله تقلا می‌کند.
- سختی در کلمات طولانی: ممکن است هجاها حذف یا جابه‌جا شوند.
- جستجوی دهانی (Groping): تلاش‌های آشکار برای یافتن جایگاه صحیح زبان یا لب‌ها.
- آهنگ و ریتم غیرطبیعی: لحن یکنواخت یا استرس نادرست روی هجاها.
اوتیسم چیست؟
اختلال طیف اوتیسم (Autism Spectrum Disorder – ASD) یک اختلال عصبی-رشدی است که بر تعامل اجتماعی، ارتباطات (کلامی و غیرکلامی) و درک دنیای اطراف اثر می‌گذارد. شدت و علائم آن در افراد مختلف بسیار متفاوت است؛ از کسانی که به پشتیبانی زیاد نیاز دارند تا افرادی که مستقل زندگی می‌کنند.
ویژگی‌های اصلی اوتیسم
- چالش در ارتباط اجتماعی: دشواری در شروع یا ادامه مکالمه، تماس چشمی محدود و مشکل در درک زبان بدن.
- رفتارها و علایق تکراری: حرکات کلیشه‌ای، علاقه شدید به موضوعات خاص یا مقاومت در برابر تغییر.
- حساسیت حسی: واکنش بیش از حد یا کمتر از حد معمول به صدا، نور، لمس یا بو.
شباهت‌های آپراکسی و اوتیسم
چرا والدین این دو را اشتباه می‌گیرند؟ زیرا:
- هر دو ممکن است باعث تأخیر گفتار شوند.
- هر دو می‌توانند باعث دشواری در ارتباط با دیگران شوند.
- هر دو بر روابط اجتماعی کودک اثر می‌گذارند.
جدول مقایسه‌ای: آپراکسی و اوتیسم
| ویژگی | آپراکسی کلامی (CAS) | اوتیسم (ASD) |
|---|---|---|
| نوع اختلال | حرکتی–گفتاری | عصبی–رشدی |
| علت اصلی مشکل گفتار | برنامه‌ریزی حرکتی ضعیف | کاربرد اجتماعی زبان |
| تمایل به ارتباط | بالاست اما گفتار محدود | کمتر یا متفاوت |
| ارتباط غیرکلامی | معمولاً طبیعی | چالش‌برانگیز |
| رفتارهای تکراری | معمولاً وجود ندارد | یکی از علائم اصلی |
| درک زبان | متناسب با سن | متغیر، گاهی دشوار |
چطور تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص افتراقی این دو اختلال نیازمند متخصصان است:
- آپراکسی: گفتاردرمانگر با بررسی الگوهای گفتار و تکرار کلمات چندهجایی می‌تواند آن را تشخیص دهد.
- اوتیسم: تیمی شامل روانپزشک کودک، روانشناس، کاردرمانگر و متخصص مغز و اعصاب با آزمون‌ها و مشاهده‌های بالینی آن را ارزیابی می‌کنند.
روش‌های درمانی
درمان آپراکسی
- گفتاردرمانی مکرر و فشرده با تمرکز بر حرکات دهان.
- استفاده از نشانه‌های لمسی و بصری مثل روش PROMPT.
- تمرین در خانه با همراهی والدین.
درمان اوتیسم
- گفتاردرمانی با تمرکز بر مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی.
- کاردرمانی برای بهبود مهارت‌های حسی و حرکتی.
- روش تحلیل رفتار کاربردی (ABA) برای آموزش مهارت‌ها و کاهش رفتارهای چالش‌برانگیز.
- آموزش مهارت‌های اجتماعی و گروهی.
چه زمانی باید به متخصص مراجعه کنیم؟
اگر کودک شما:
- تا ۱۲ ماهگی غان‌وغون یا اشاره ندارد،
- تا ۱۶ ماهگی هیچ کلمه‌ای نمی‌گوید،
- تا ۲ سالگی عبارت دوکلمه‌ای ندارد،
- یا هر زمان مهارت‌های قبلی‌اش را از دست می‌دهد،
بهتر است بدون تأخیر با متخصص اطفال یا گفتاردرمانگر مشورت کنید.
آپراکسی یک مشکل «چگونه گفتن» است؛ کودک در اجرای حرکتی کلمات مشکل دارد اما معمولاً انگیزه ارتباطی بالایی دارد. اوتیسم یک مشکل «چرا و چگونه ارتباط برقرار کردن» است؛ کودک در درک و استفاده از نشانه‌های اجتماعی دچار چالش است. تشخیص صحیح کلید طلایی برای انتخاب درمان درست و حمایت مؤثر از فرزند شماست.
اگر نگران رشد گفتار یا ارتباط فرزندتان هستید، همین امروز با یک متخصص مشورت کنید. این اقدام، نشانه آگاهی و عشق شما به فرزندتان است.
