اختلال بیشفعالی به چه معناست؟
اختلال بیش فعالی یا کمبود توجه یک الگوی تکراری در عدم تمرکز و توجه است که کاملا ناخودآگاه، تکرار شونده و شدید است و معمولا سطوح آن منحصر به فرد است. این اختلال به عنوان یکی از معمول‌ترین اختلالات عصبی- رشدی در کودکان محسوب میشود. معمولاً بیشفعالی در کودکی تشخیص داده میشود اما ممکن است تا بزرگسالی هم به طول بیانجامد. اگر فرزند شما بیش فعال است، ممکن است در تمرکز حواس، کنترل رفتار و توجه مشکل داشته باشد. متخصصان توصیه می‌کنند کودکانی را که بیش از حد فعالیت فیزیکی یا نقض توجه دارند در سریعترین زمان ممکن به کاردرمان مراجعه کنند .
برای اطلاعات بیشتر در مورد بیشفعالی و اثر آن بر روی کودکان، با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی فاطمه باقرزاده همراه باشید.
انواع بیشفعالی
انواع مختلفی از بیشفعالی وجود دارد که به نوع علائم و سطح درگیری فرد بستگی دارند. در واقع روانشناسان انواع بیشفعالی را در سه دسته قرار می‌دهند:
- بیش فعالی همراه با نقض توجه غالب : در این نوع از اختلال، طبقه‌بندی و برنامه‌ریزی کارها برای فرد سخت است و فرد نمی‌تواند به جزئیات دقت کند. همچنین ممکن است در پیروی از هنجارها و ساختارها مشکل داشته باشد و به راحتی نتواند یک گفتگو دوستانه را ادامه دهد. این افراد به راحتی جزئیات مربوط به روتین روزانه را فراموش می‌کنند و بسیار حواس‌پرت هستند.
- بیشفعالی همراه پرتحرکی و تکانشگری غالب : در این نوع اختلال، فرد مرتبا صحبت می‌کند و بی‌قراری می‌کند. نشستن طولانی مدت (برای صرف غذا یا انجام تکالیف) برای کودک سخت است و او همیشه مایل است ایستاده کارهایش را انجام بدهد. کودکانی که سن کمتری دارند ممکن است بدون توقف بدوند، بپرند یا از وسایل خانه بالا بروند. شخص تمایلی به استراحت کردن ندارد و دائما در انجام کارها عجله دارد. کسی که این نوع از بیش فعالی را دارد ممکن است حرف دیگران را قطع کند، اشیاء را از دست دیگران بگیرد یا در زمان نامناسب صحبت کند. انتظار برای رسیدن نوبت و شنیدن حرف دیگران برایش سخت باشد. احتمالا تصادف‌ها و حادثه‌هایی که برای این افراد اتفاق می‌افتد بیشتر از دیگران است.
- بیشفعالی ترکیبی: علائم این اختلال ترکیبی از دو اختلال قبلی است. از آنجایی که علائم این اختلال متغیر و گسترده است، طیف وسیعی از افراد در این دسته قرار می‌گیرند.
عوامل ابتلا به بیشفعالی
دانشمندان تا کنون تحقیقات زیادی در حول عوامل ایجاد بیشفعالی انجام داده‌اند و تاثیر فاکتورهای مختلف را بررسی کرده‌اند. این تحقیقات با هدف شناخت دقیق این فاکتورها، مدیریت این اختلال و کاهش شانس ابتلا به بیشفعالی انجام میشود. عوامل ایجادکننده بیشفعالی تقریباً ناشناخته هستند اما تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که ژنتیک تاثیر بالقوه‌ای در این اختلال دارد؛ به طوری که دوقلوها شانس مشترک بالایی برای ابتلا به به این اختلال دارند.
علاوه بر ژنتیک، دانشمندان تمام عواملی که ممکن است نقشی در ایجاد بیشفعالی داشته باشند را شامل موارد زیر می‌دانند:
- آسیب مغزی
- قرار گرفتن در معرض فاکتورهای محیطی آسیب‌زا، به خصوص در طول بارداری یا سنین پایین
- استفاده از الکل و تنباکو در طول بارداری
- وزن پایین در هنگام تولد
- زایمان زودهنگام
این پژوهش‌ها افرادی را که به واسطه سبک زندگی ناسالم با این اختلال درگیر‌اند را تحت پوشش قرار نمی‌دهند. در واقع ممکن است عواملی مثل خوردن بیش از حد شکر، زیاده روی در تماشای تلویزیون، مشکلات خانوادگی، تربیت والدین، روابط اجتماعی و … نیز در این اختلال مؤثر باشند. همچنین ممکن است این عوامل در برخی افراد علائم بیشفعالی را شدیدتر کند. البته مدارک و شواهد کافی برای اثبات تاثیر قطعی این موارد وجود ندارد.
علائم و نشانه‌های بیشفعالی
اینکه یک کودک تمرکز حواس کافی نداشته باشد یا اینکه رفتار نامتعادلی داشته باشد کاملا طبیعی است. اما به هر حال می‌توان گاهی به اختلال بیشفعالی در فرزندتان ظن داشت؛ چراکه بهترین زمان برای تشخیص این اختلال، زودترین زمان است. بنابراین ما باید علائم و نشانه‌های این اختلال عصبی را بشناسیم و کودکمان را بر حسب این علائم ارزیابی کنیم. علائم این اختلال می‌توانند با رشد کودک ادامه پیدا کنند و کودک را در مدرسه، منزل یا در محیط بیرون درگیر کنند.
- کودکانی که دچار اختلال بیشفعالی هستند ممکن است:
- وسایل خود را بیش از حد گم می‌کنند.
- بی‌قرارند و بیش از حد به خود می‌پیچند.
- معمولاً زیاد صحبت می‌کنند.
- حواس پرت هستند و زیاد دچار اشتباه می‌شوند.
- در نوبت گرفتن و حفظ آن مشکل دارند.
- به سختی با دیگران ارتباط مؤثر برقرار می‌کنند.
تشخیص بیشفعالی
تشخیص اینکه آیا یک کودک بیش‌فعال است یا خیر شامل مراحل مختلفی میشود. یک تست خاص برای شناسایی این اختلال وجود ندارد و بسیاری از مشکلات دیگر مثل اضطراب، افسردگی، مشکلات خواب و برخی اختلالات روانی ممکن است علائم یکسانی با این اختلال داشته باشند. یک گام اصلی برای تشخیص بیشفعالی شامل تست‌های شنوایی سنجی و بینایی سنجی است که باعث تمایز این اختلال با سایرین میشود. معمولا برای تشخیص از سوابق خانوادگی، اطلاعات والدین و لیست علائم هم استفاده می‌کنند. اطلاعاتی که والدین یا خود کودک درباره وضعیت رفتاری و روانی کودک بیان می‌کنند، برای شناسایی و ارزیابی بیشفعالی بسیار مهم است.
درمان
در بیشتر موارد بهترین راه درمان بیشفعالی استفاده از روش‌های پزشکی دارودرمانی و کاردرمانی و روانشناسب است. برای سنین قبل از 4 تا 5 سالگی، کاردرمانی و آموزش والدین به عنوان اولین راه‌حل، و قبل از دارو اهمیت دارد. پس ممکن است روش‌های درمانی پزشکی در این اختلال اولویت نداشته باشد؛چرا که باقطع دارو علایم بیش فعالی مجددا در کودک دیده میشود . روش درمانی موثر به وضعیت کودک و خانواده او بستگی دارد. یک روش درمانی مناسب شامل تمام قسمت‌های زندگی فرد است و برای تمام حوزه‌ها برنامه دارد.
کنترل علائم بیشفعالی:سبک زندگی سالم
سالم ماندن کودکانی که بیشفعالی دارند بسیار مهم است می‌توان گفت که اولویت دارد. علاوه بر کاردرمانی و دارودرمانی، یک سبک زندگی مناسب و سالم که زندگی را برای فرزندتان راحت‌تر می‌کند ضروری است. علائم اختلال بیشفعالی باید تحت کنترل قرار بگیرد و کودک با آن کنار بیاید. برخی از رفتارهای سازنده و سالم برای مدیریت اختلال عبارتند از:
- یک رژیم غذایی سالم که زمان در آن کنترل میشود و اجزای آن شامل غذاهای سالمی مثل سبزیجات، میوه‌ها و تمام دانه‌ها و پروتئین باشد.
- شرکت در فعالیت‌های فیزیکی و ورزشی بر حسب سن کودک
- محدود کردن استفاده از وسایل الکترونیکی مثل کامپیوتر و موبایل
- خواب کافی در شب و حتی خواب روزانه منظم
مهم‌ترین ویژگی‌های بیشفعالی چیست؟
- عدم تمرکز
- فعالیت ذهنی و جسمی زیاد
- ناخودآگاه
- عزت نفس ضعیف
- خشونت بالا
- امید به زندگی پایین
- لجاجت
- دارای روحیه خودرایی
مشکلات معمول در افرادی که بیشفعالی دارند چیست؟
- دشواری در توجه به موضوعات خاص
- بی‌قراری دست و پا
- بی‌قراری در نشستن (در خانه و کلاس)
- کندی در تکمیل وظایف و کارها
- ناتوانی در برنامه‌ریزی وظایف و کارهای روزانه
- فراموش کردن جزئیات مربوط به کارهای درون مدرسه و سایر فعالیت‌ها
- فراموش کردن محل اشیاء و کارها (خصوصا اسباب بازی‌ها، مداد، کتاب و سایر وسایل مدرسه)
- زمانی که مستقیما با آنها صحبت کنید، به نظر می‌رسد که اصلا گوش نمی‌دهند.
- عدم پایبیندی به ساختارها و هنجارهای موجود در محل‌های مختلف، به خصوص مدرسه
- کسانی که بیش فعالی دارند ممکن است از انجام فعالیت‌هایی که نیاز به فعالیت شدید ذهنی و تمرکز داشته باشند، اجتناب کنند.
- در آرام و بی سر وصدا بازی کردن مشکل دارند.
- به سرعت دچار عدم تمرکز و فراموشی می‌شوند.
- ممکن است این افراد با سرعت زیاد صحبت کنند و بدون وقفه به صحبت کردن ادامه دهند.
- سعی می‌کنند قبل از اینکه سوال کامل پرسیده شود به آن پاسخ دهند.
- صبر کردن و منتظر ماندن (به خصوص برای رسیدن نوبت در بازی) برای آنها سخت است.
استراتژی‌های مدیریت و پشتیبانی از یک کودک دچار بیشفعالی
برای اینکه بتوانید یک کودکی را که بیش فعالی دارد مدیریت و پشتیبانی کنید، بهتر است نکات زیر را رعایت کنید:
- تقسیم کارهای بزرگ و طولانی به قسمت‌های کوتاه‌تر
- استراحت‌های کوتاه در حین انجام فعالیت‌های مختلف
- تهیه یک دستوراعمل کامل و گام به گام از فعالیت‌ها روزانه
- استفاده از زبان آسان و صریح برای صحبت کردن
- فراهم کردن بازه زمانی طولانی‌تر
- فراهم کردن یک فعالیت فیزیکی مناسب برای تخلیه انرژی کودکی که دارای بیش فعالی است
کاردرمانی چگونه می‌تواند به کنترل و درمان بیشفعالی کمک کند؟
کاردرمانی تخصصی‌ترین روش برای درمان بیش فعالی محسوب میشود. با کاردرمانی می‌توان اقدامات عملی و مهم برای جلوگیری از پیشرفت این اختلال را به ثمر رساند. همچنین کاردرمانی راه‌حل‌هایی را در اختیار ما قرار می‌دهد که با استفاده از آنها انجام فعالیت‌های روزانه برای این کودکان راحت‌تر میشود. از فواید کاردرمانی در درمان بیش فعالی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کنترل نقاط ضعف: شناسایی نقاط ضعف (نقاطی که در آنها عدم تمرکز وجود دارد) و تقویت این نقاط
- بهبود تمرکز: بهبود توانایی تمرکز افراد مبتلا به بیش فعالی از طریق کاردرمانی ممکن است.
- کاهش سرعت انجام کارها و کنترل تکانشگری : فراهم کردن استراتژی‌های موثر در کاهش سرعت عمل و هیجان
- افزایش دقت بینایی و شنیداری
- تسهیل کردن انجام وظایف و فعالیت‌های روزانه
- تکرار و تمرین: تهیه فعالیت‌های تکراری که به افزایش صبر و حوصله و تحمل کودک می‌انجامد.
- آگاهی والدین: افزایش آگاهی والدین با استفاده در رابطه با نحوه برخورد با کودکان.
- خودتنظیمی:رشد دامنه ای از خودتنظیمی درتعامل با والدین و دیگران
- تعدیل حسی:بیشتر علایم رفتاری بیش فعالی در ارتباط با مشکلات حسی از قبیل،عدم تمایل به لمس شدن؛کوبیدن سر به دیوار و ..میباشند که تسهیل این مشکلات از طریق کاردرمانی بسیار اهمیت دارد
تاثیر گفتاردرمانی در بهبود بیش فعالی کودکان
علاوه بر کاردرمانی، گفتاردرمانی هم می‌تواند راه‌حل‌هایی را برای بهبود بیش فعالی ارائه کند. این راه‌حل‌ها شامل:
- ارزیابی گفتاری و زبانی برای فهم بیشتر در مورد اینکه کودک چگونه می‌تواند بهتر با دنیای اطراف ارتباط برقرار کند.
- تعیین استراتژی‌های ارتباطی: استفاده از تکنیک‌ها و استراتژی‌هایی برای افزایش مهارت‌های ارتباطی کودک
- فعالیت‌های روزانه: کمک به فهم بیشتر کودک در مورد روتین‌های روزانه، محیط اطراف او و تکنیک‌های گفتاری
- مهارت‌های فکری: توسعه مهارت‌های فکری و تبدیل این مهارت‌ها به ارتباط عملی
- کمک به کودکی که بیشفعالی دارد برای اجابت نیازها، تقاضاها و اشتراک‌گذاری آنها
- مهارت‌های اجتماعی: توسعه مهارت‌های اجتماعی (مثلاً اینکه چه زمانی و چگونه از مهارت‌های گفتاری برای برقرار استفاده کرد)
- تسهیل ارتباط‌های کلامی و غیر کلامی مثل علائم، حرکات، عکس‌ها، ارتباط چشمی، و زبان بدن
- استراتژی‌های دیداری: استفاده از اطلاعات دیداری برای کمک به فهم، طبقه‌بندی و برنامه‌ریزی روتین روزانه و کنار آمدن با وقایع غیر قابل پیشبینی
- برقراری ارتباطات گفتاری با آموزش‌ها و واحدهای آکادمیک کودک
چرا باید هرچه زودتر این اختلال را درمان کرد؟
تشخیص بیشفعالی به تنهایی کافی نیست. اگرچه تشخیص این اختلال موجب افزایش آگاهی نسبت به سطح درگیری با آن میشود، اما درمان هم باید صورت گیرد. ارائه راه‌حل‌های درمانی می‌تواند تا حد زیادی درگیری کودک را کاهش داده و زندگی روزانه او را تسهیل کند. مراحل درمان بیش فعالی شامل موارد زیر است:
- معین کردن داروها و روش‌های درمانی مورد نیاز
- مشخص کردن بزرگ‌ترین نگرانی والدین و معلمان در مورد کودک ( مثلا خاص‌ترین مشکل کودک چه مشکلی است؟)
- مهم‌ترین حوزه‌هایی که کودک در آنها مشکل دارد (که در کودکان مختلف متفاوت است)
- ظرفیت کودک برای پذیرش درمان و بهترین روش برای تامین نیازهای او
- شروع روند درمان
اگر بیش فعالی در کودکان را بدون درمان رها کنیم چه مشکلاتی به وجود خواهد آمد؟
همانطور که قبلاً گفتیم اختلال بیش فعالی باید هر چه سریع‌تر درمان شود. اما اگر در درمان این اختلال بیش از حد صبر نشان دهید و اقدام عملی نکنید، ممکن است فرزندتان با چالش‌های زیر مواجه شود:
- پیدا کردن مسیر خانه و مدرسه (یا مهد کودک) برای او مشکل است.
- مشکلات گفتاری که ممکن است باعث عدم درک صحیح کودک از صحبت‌ها شود (محدودیت دایره لغات)
- مشکل در فهم زبان‌های کنایه آمیز در هنگام دیدن تلویزیون یا شنیدن یک جوک.
- ناتوانی در ورزش و فعالیت‌های پرتحرک که ممکن است منجر به ایجاد مشکلات سلامت محوری مثل دیابت، چاقی و عوارض قلبی شود.
- زمانی که مهارت‌های آنها به اندازه کافی نیست و با همسالان خود همکاری مناسبی ندارند ممکن است اعتماد به نفس آنها کاهش یابد.
- ممکن است در مدرسه یا اجتماع به قلدرها بر بخورند.
- کودکانی که بیش فعالی درمان نشده دارند احتمالا در انجام کارهای شخصی خود مثل بستن زیپ و دکمه مشکل داشته باشند.
- تندمزاجی و عدم تعادل رفتاری یکی دیگر از علائم بیش فعالی است که در صورت عدم درمان به موقع مشکلاتی را برای کودک ایجاد می‌کند.
- عادات خواب نامنظم و نامتعادل یک چالش بزرگ محسوب میشود.
- روابط اجتماعی کودک تحت تاثیر این اختلال قرار می‌گیرد.
- با رشد کودک شرایطی که کودک تحت اضطراب و استرس قرار می‌گیرد بیشتر میشود.
- فرزند شما ممکن است در تکمیل دوره‌های آکادمیک و مدرسه خود مشکل داشته باشد.
سخن آخر
بیشفعالی یک اختلال بسیار معمول در کودکان است و اصلا جای نگرانی ندارد. تنها کافی‌است در اسرع وقت به یک متخصص حرفه‌ای و مناسب مراجعه کنید تا بتوانید این اختلال را کنترل کنید. معمولا کاردرمانی یکی از مهم‌ترین و اولین روش‌هایی است که باید در واکنش به یک کودک بیش‌فعال از آن استفاده کنید. کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی فاطمه باقرزاده بهترین کلینیک کاردرمانی در کرج است که می‌تواند خدمات ویژه را در اختیار شما عزیزان قرار دهد. کلینیک باقرزاده علاوه بر خدمات کلینیکی، خدمات کاردرمانی و گفتاردرمانی در منزل را هم ممکن کرده است. پیشنهاد میشود برای دریافت مشاوره با شماره تماس کلینیک ارتباط برقرار نمایید.
