اوتیسم خفیف چیست؟

برخی افراد فکر می‌کنند که اوتیسم مثل یک استخر شنا است؛ اگر شما داخل استخر باشید خیس می‌شوید، و اگر بیرون آب باشید کاملا خشک هستید. اما در واقع این گونه نیست و اوتیسم مانند یک سندروم است که علائم خود را از خفیف تا شدید نشان می‌دهد. از نظر متخصصان آکادمیک و کلینیکی، کسی که اوتیسم خفیف دارد که علائم اوتیسم را دارد اما دائما به کمک نیاز ندارد. در این مطلب با معنای کلی اوتیسم خفیف و جزئیات آن آشنا می‌شویم.

اوتیسم خفیف چیست؟

در واقع هیچ ارزیابی رسمی برای تعیین اوتیسم خفیف وجود ندارد؛ در حالی که اوتیسم با عملکرد بالا هنوز به عنوان یک اصطلاح مهم استفاده می‌شود. اما دقیقا اوتیسم خفیف به چه نوع اختلالی گفته می‌شود؟

تاریخچه لغوی اوتیسم خفیف

قبل از سال 1980 اختلال اوتیسم در تمام موارد به عنوان یک اختلال شدید شناخته می‌شد. در واقع هر کسی که به اوتیسم شناخته می‌شد هیچ موفقیتی در تحصیل، روابط اجتماعی، کار یا ارتباطات کسب نمی‌کرد. در سال 1994 سندروم آسپرجر به دستورالعمل تشخیصی اختلالات ذهنی اضافه شد. کسانی که سندروم آسپرجر دارند، رفتارهای سندرومی و اختلالات گفتاری را نشان می‌دهند.

در سال 2013 دستورالعمل تشخیصی اختلالات ذهنی دوباره تغییر کرد و منتشر شد. سندروم آسپرجر دیگر یک اصطلاح تشخیصی نیست. در واقع به جای این کار، تمام افرادی که اوتیسم دارند با یک دستورالعمل تشخیص داده می‌شوند. اختلال طیف اوتیسم به طور کُلی به افرادی اختلال می‌شود که اوتیسم دارند. این افراد ممکن است تعویق گفتاری، پردازش حسی یا رفتار خاصی نداشته باشند اما به هر حال علائم خاص خود را دارند. اگرچه کسانی که اوتیسم دارند معمولاً در روابط اجتماعی مشکل دارند، اما علائم این افراد از شدید ( چالش‌های کلامی و غیر کلامی) به خفیف (مشکل در درک هنجارهای اجتماعی و زبان بدن) دسته‌بندی می‌شوند. بنابراین اوتیسم خفیف هم در ادبیات عمومی مردم وجود دارد و علائم آن کوتاه‌تر و ضعیف‌تر از سایرین هستند.

امروزه تشخیص اختلال طیف اوتیسم شامل سطوح مختلفی از 1 تا 3 است که افراد با اختلال سطح 3 به بیشترین حمایت احتیاج دارند. اگرچه تعریف کسی که اوتیسم سطح 1 دارد به صورت کامل شکل نگرفته است، اما کسانی که اوتیسم سطح 1 دارند به عنوان اوتیسم خفیف شناخته می‌شوند.

علائم اوتیسم خفیف

برای تشخیص سطح اوتیسم، باید علائم اوتیسم به ترتیب دسته‌بندی شوند. حتی کسانی که اوتیسم خفیف دارند، احتمالا علائم مشخص و شدیدی دارند که بتوان با شناسایی آنها اوتیسم را در فرد تشخیص داد. علائم این اختلال معمولا شامل چالش‌های رشدی و حسی هستند که از حالت عادی خارج شده‌اند. علی‌رغم اینکه این علائم باید قبل از سن 3 سالگی ظاهر شوند، اما در موارد خفیف‌تر ممکن است سن تشخیص آنها افزایش یابد؛ به خصوص در کودکان دختر که سن تشخیص در آنها بالاتر است. اگر علائم اوتیسم اولین بار بعد از 3 سالگی ظاهر شوند، احتمالاً این اختلال از نوع خفیف است که حتی ممکن است به عنوان نوع دیگری از اختلال ارتباطی یا اجتماعی تشخیص داده شود.

اگر یک کودک واقعا اوتیسم خفیف داشته باشد، علائم آن عبارتند‌ از:

• مشکل در برقراری ارتباط موثر که ممکن است شامل شرکت در گفتگو، زبان بدن، ارتباط چشمی یا حالت چهره باشد.
• مشکل در توسعه و حفظ روابط شخصی که اغلب باعث می‌شود پیدا کردن دوست، اشتراک‌گذاری اطلاعات و بازی‌های تصویری برای آنها سخت باشد.
• اولولیت داشتن تکرار حرکات، فعالیت‌ها، کارها و کلمات به صورت مرتب؛ حتی اگر ضرورتی برای این رفتارهای تکراری وجود نداشته باشد. (یک مثال همیشگی درباره این رفتار چیدن اسباب‌بازی‌ها به صورت مرتب و تکراری است.)
• رفتارها و علایق وسواسی؛ کودکی که اوتیسم خفیف دارد ممکن است به یک بازی ویدیویی خاص علاقه داشته باشد و همه چیز را در این مورد بداند. چنین رفتارهای وسواسی و حساسی در این افراد زیاد است.
• این افراد به محرک‌های ورودی واکنش بسیار زیاد یا بسیار کمی می‌دهند. مثلا به صدا، نور، بو، درد یا لمس بسیار حساس هستند.

ملاک‌های تشخیص اوتیسم خفیف

ملاک‌های تشخیص اوتیسم خفیف در کتاب راهنمای اختلالات ذهنی که سن تشخیص اختلال طیف اوتیسم را مشخص می‌کند، تعیین شده‌اند. این ملاک‌ها نشان می‌دهند که تاخیر در ایجاد روابط اجتماعی و هماهنگی اجتماعی ممکن است قبل از سن 3 سالگی بروز پیدا کنند. همچنین ممکن است علائم و نشانه‌های اوتیسم دیرهنگام نمود پیدا کنند. این علائم تا زمانی که کودک نشان دهد که بر اساس سن خود نمی‌تواند نیازهای اجتماعی خود را برآورد کنند.

مطلب پیشنهادی: تست ارزیابی اوتیسم کودکان

کتاب راهنمایی که از آن نام بردیم شامل سطوح عملی است که شدت اوتیسم را تعریف می‌کند. کسانی که اوتیسم خفیف دارند، به طور کلی اختلال سطح 1 دارند و این به آن معنی است که کمتر به پشتیبانی عملی نیاز دارند. اگرچه برخی افرادی که اوتیسم خفیف دارند ممکن است با توجه به وضعیف خود به پشتیبانی‌ها و حمایت‌های زیادی احتیاج داشته باشند. برای مثال کسی که اختلال سطحی دارد ممکن است مهارت‌های کلامی مناسبی داشته باشد اما تشخیص احساسات و زبان بدن دیگران برای او سخت باشد.

در ادامه به علائم اوتیسم اشاره خواهیم کرد. با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی فاطمه باقرزاده گفته می‌شود.

درمان اوتیسم

روش‌های درمانی مناسب برای تمام سطوح اوتیسم (کلیک کنید) شامل موارد زیر است:

• رفتاردرمانی: این نوع از درمان رفتارهای مناسب را به کودکان آموزش می‌دهد و با استفاده از سیستم پاداش و تنبیه این آموزش‌ها را ارائه می‌کنند.
• بازی درمانی: این نوع درمان از فعالیت‌های بر پایه بازی استفاده می‌کند تا مهارت‌های عاطفی و ارتباطی کودک را بسازد. یکی از اساسی‌ترین چالش‌های افرادی که اوتیسم خفیف با آن مواجه هستند، چالش ارتباط برای دیگران است.
• دارودرمانی: داروهای خاصی برای درمان یا بهبود علائم اوتیسم وجود دارد. مثلا داروهای ضد افسردگی و اختلالات رفتاری برای اوتیسم خفیف در نظر گرفته می‌شوند.
• گفتاردرمانی: در مواردی که اوتیسم خفیف‌تر است، گفتاردرمانی می‌تواند به مهارت‌های گفتگو محور و زبان بدن کمک کند.
• کاردرمانی: یکی از بهترین روش‌ها برای کنترل و بهبود اوتیسم، کاردرمانی است که بسیار ضروری است.
• فیزیوتراپی: بسیاری از کودکانی که اوتیسم دارند ممکن است ضعف عضلانی داشته باشند که در این صورت باید از فیزیوتراپی استفاده کنند.

برخی از کودکانی که اوتیسم دارند، می‌توانند از روش‌های درمانی مثل جراحی استفاده کنند. در مواردی که مشکلات این افراد بیش از حد زیاد است، جراحی کاربرد دارد. البته تشخیص روش درمانی مناسب برای هر شخص باید به دستور متخصصان و پزشکان انجام شود؛ مثلا کسانی که اختلالات مختلفی مثل افسردگی، اضطراب، ضعف مهارت‌های فیزیکی، رفتارهای تکراری، مشکلات خواب یا … دارند، هر کدام باید از روش خاصی استفاده کنند.

آیا ممکن است یک بزرگسال اوتیسم تشخیص داده نشده داشته باشد؟

در واقع کسانی که سال‌ها به عنوان فرد اوتیسم تشخیص داده نشده‌اند اما برخی علائم آن را دارند ممکن است اوتیسم خفیف داشته باشد و علائم آن شامل:

• مشکلات ارتباطی خفیف. آنها در پیوستن به فعالیت‌های گروهی مشکل دارند. این افراد همیشه نمی‌توانند به راحتی روابط احساسی یا دوستانه برقرار کنند. این افراد احتمالا بیشتر زمان خود را با افرادی که از آنها بزرگ‌تر یا کوچک‌تر هستند بگذارنند یا علاقه مفرطی به حیوانات خانگی نشان دهند.
• الگوهای ارتباطی غیرعادی. عادت‌های ارتباطی آنها بیش از حد به ابزارهای دیجیتال وابسته است. بزرگسالانی که اوتیسم خفیف تشخیص داده نشده دارند، حتی در سنین بالا هم از چت روم‌ها یا شبکه‌های اجتماعی برای دوست یابی استفاده می‌کنند.
• روش‌های یادگیری عجیب. این افراد ممکن است تلویزیون یا اینترنت را الگوی خود قرار دهند.
• رفتارهای اجتماعی نامناسب. این افراد ممکن است از نظر دیگران خوب صحبت نکنند. آداب اجتماعی آنها ضعیف است و به خوبی توجه جلب نمی‌کنند.
• معمولا از تماس فیزیکی بیزارند. بغل کردن یا بوسیدن برای این افراد عذاب آور است و ترجیح می‌دهند کمتر با دیگران تماس پیدا کنند.

البته این افراد باید چند علامت داشته باشد، یا اینکه چه علائمی موجب تمایز این نوع اوتیسم با سایر سطوح اوتیسم می‌شود هنوز شک وجود دارد.

اوتیسم خفیف در بزرگسالان

اوتیسم خفیف (High-Functioning Autism) در بزرگسالی اغلب دیرتشخیص باقی می‌ماند؛ زیرا افراد با به‌کارگیری مهارت‌های مقابله‌ای، بسیاری از نشانه‌های اجتماعی و حسی را سرکوب می‌کنند. همین امر تشخیص اوتیسم خفیف در بزرگسالان را دشوار می‌سازد. این افراد برای احساس آرامش به ساختار روشن، پیش‌بینی‌پذیری روال روزمره و کنترل شرایط نیاز دارند.

چالش های اوتیسم سطح یک در بزرگسالان

• مشکلات ارتباطی و درک اجتماعی: دشواری در قرار گرفتن در جایگاه دیگران (همدلی شناختی)، ناتوانی در تفسیر زبان بدن و حالات چهره، ضعف در گفت‌وگوی دوطرفه و تولید گفتار صریح و بی‌پرده.

• ایجاد و حفظ روابط: افراد مبتلا به اوتیسم خفیف ممکن است قواعد نانوشته اجتماعی را ندانند یا رعایت نکنند و برچسب‌هایی چون «بی‌ادب» یا «بی‌ملاحظه» دریافت کنند.

• اضطراب و حساسیت حسی: تغییرات ناگهانی برنامه و محیط‌های شلوغ (مثلاً فروشگاه‌های پرجمعیت) با افزایش استرس و اضطراب همراه است.

• نیاز به ساختار: تمایل شدید به داشتن برنامه‌ریزی جزئی و پیروی از روال‌های تکرارشونده؛ هرگونه انحراف از برنامه موجب ناراحتی و کاهش تمرکز می‌شود.

راهکارهای عملی و درمانی برای درمان اوتیسم خفیف در بزرگسالان

1. درمان شناختی ـ رفتاری (CBT):

   • آموزش مهارت‌های مدیریت اضطراب

   • اصلاح الگوهای تفکر منفی و افزایش انعطاف روانی

2. کاردرمانی:

   • تمرین حل مسئله و تصمیم‌گیری

   • تقویت عزت نفس از طریق موفقیت‌های تدریجی

   • مدیریت چالش‌های حسی (مثلاً نور، صدا، بافت)

   • آموزش مهارت‌های مالی و مهارت‌های خانگی

3. ایجاد ساختار روزانه:

   • تدوین جدول زمان‌بندی دقیق (ساعت و فعالیت)

   • استفاده از تقویم‌های تصویری یا اپلیکیشن‌های مدیریت زمان

4. تمرین مهارت‌های اجتماعی:

   • گروه‌های حمایتی و کارگاه‌های تعامل اجتماعی

   • بازی‌های نقش‌آفرینی برای تمرین مکالمه و تماس چشمی

5. منابع پیشنهادی:

   • کتاب «The Complete Guide to Asperger’s Syndrome» نوشته Tony Attwood

   • اپلیکیشن‌هایی مانند “Social Stories Creator” برای تمرین تعامل

مطلب پیشنهادی: پاسخ به 70 سوال پرتکرار در رابطه با اوتیسم

سوالات متداول در رابطه با اوتیسم خفیف

• سؤال: بچه‌ای رو می‌بینم که تو چشم‌تو چشم شدن با هم سن‌وشوناش مشکل داره، می‌تونه اوتیسم خفیف باشه؟
  پاسخ تخصصی: بر اساس معیار Aِ DSM-5، «نقص مداوم در تعاملات اجتماعی و ارتباطات‌غیرکلامی» (شامل تماس چشمی نامنظم و دشواری در تفسیر زبان بدن) هسته‌ی اصلی تشخیص اوتیسم است. اگر این نشانه‌ها باعث اختلال عملکردی در محیط‌های آموزشی یا خانگی شوند و نیاز حمایتی حداقلی را ایجاب کنند، مفهوم «اوتیسم سطح ۱» مطرح می‌شود که معادل اوتیسم خفیف است و برای تأیید آن ارزیابی‌هایی نظیر ADOS-2 توصیه می‌شود.

• سؤال: خب پس فرق بچه‌ای که اوتیسم خفیف داره با اونایی که اصلاً اوتیسم ندارن چیه؟
  پاسخ تخصصی: کودک دارای اوتیسم سطح ۱ نشان‌دهنده «نقص عملکردی خفیف» در مهارت‌های اجتماعی است؛ گرچه می‌تواند گفت‌وگو کند و ساختار جملات را صحیح به‌کار ببرد، اما در مکالمه‌های متقابل (turn-taking) و درک قواعد نانوشته‌ی تعاملات اجتماعی دچار ناهماهنگی است. در مقابل، افراد بدون اختلال طیف اوتیسم فاقد این نقص سیستماتیک در پردازش اجتماعی هستند.

• سؤال: چطور بفهمم بچه‌ای واقعاً علائم اوتیسم خفیف داره یا فقط خجالتیه؟
  پاسخ تخصصی: خجالت معمولاً موقتی و وابسته به موقعیت است؛ اما «اوستیسم سطح ۱» با «الگوی پایدار و فراگیر نقص اجتماعی» شناخته می‌شود که در چندین زمینه (خانه، مدرسه، جامعه) تکرار می‌شود. استفاده از معیارهای سیاه‌وسفید DSM-5 و ابزارهای ارزیابی استاندارد مانند ADI-R و ADOS، افتراق خجالت از نقص ذاتی در پردازش اجتماعی را تسهیل می‌کند.

• سؤال: یعنی بچه با اوتیسم خفیف نیاز به درمان جدی داره؟
  پاسخ تخصصی: اصطلاح «درمان» در ادبیات پژوهشی کمتر به‌کار می‌رود؛ بلکه از «مداخلات رفتاری-آموزشی» صحبت می‌شود. برای اوتیسم سطح ۱، مداخلاتی چون آموزش مهارت‌های اجتماعی مبتنی بر تحلیل رفتار کاربردی (ABA)، گفتاردرمانی متمرکز بر pragmatics و کاردرمانی حسی توصیه می‌شود تا عملکرد روزمره و خودمختاری فرد بهینه گردد.

• سؤال: توروخدا بگو اوتیسم سطح ۱ تا چند سالگی قابل تشخیص نیست؟
  پاسخ تخصصی: معیار Cِ DSM-5 تأکید می‌کند که «نشانه‌ها در دوران کودکی (قبل از ۳ سالگی) ظاهر می‌شوند»، ولی در سطح ۱ به‌دلیل جبران ناهنجاری‌ها با مهارت‌های آموخته‌شده ممکن است تشخیص تا سنین مدرسه یا حتی بزرگسالی به تعویق بیفتد. لذا ارزیابی جامع رشد و تاریخچه پیشرفت مهارتی ضروری است.

• سؤال: آخه بعضیا می‌گن اوتیسم خفیف هست ولی تو ICD-10 می‌گردی نوشته آسپرگر، چی شده؟
  پاسخ تخصصی: در ICD-10، «سندروم آسپرگر» مجزا از اوتیسم کلاسیک طبقه‌بندی شده است؛ لیکن در DSM-5 این دو زیرمجموعه یک «اختلال طیف اوتیسم» با سطوح حمایتی ۱ تا ۳ هستند. اصطلاح «اوتیسم سطح ۱» معادل بالاترین عملکرد (سندروم آسپرگر سابق) محسوب می‌شود.

• سؤال: پس «اوتیسم خفیف» همون اوتیسم سطح ۱ه؟
  پاسخ تخصصی: دقیقاً؛ «اوتیسم سطح ۱» در DSM-5 به‌معنای «نیاز حمایتی کم و نقص عملکردی جزئی» است و همان چیزی است که در متون عامیانه به «اوتیسم خفیف» معروف شده. این سطح زمانی تشخیص داده می‌شود که فرد بدون حمایت گسترده قادر به انطباق نسبی با محیط باشد.

• سؤال: بزرگسال‌ها هم اوتیسم خفیف دارن، مثل بچه‌ها نشونه‌شون چیه؟
  پاسخ تخصصی: در بزرگسالان، علایم «اوتیسم سطح ۱» بیشتر به‌صورت دشواری در درک کنایش‌های زبانی (pragmatics)، دشواری در تفسیر لحن صدا و زبان بدن، و نیاز به ساختاردهی زمان‌بندی روزانه بروز می‌کند. ارزیابی neuropsychological شامل آزمون‌های اجرایی و اجتماعی مانند Reading the Mind in the Eyes Test برای تشخیص کاربرد دارد.

• سؤال: برای تشخیص اوتیسم سطح ۱ آزمایش ژنتیک و MRI لازمه؟
  پاسخ تخصصی: تشخیص بالینی مبتنی بر معیارهای رفتاری و تاریخچه رشدی انجام می‌شود. آزمایش‌های ژنتیک ممکن است برای شناسایی سندرم‌های همراه (مثلاً نقص ۱۵q) توصیه شوند، ولی MRI یا تصویربرداری عصبی معمولاً برای تشخیص اصلی طیف اوتیسم کاربرد مستقیمی ندارد؛ مگر اینکه نشانه‌های صرع یا نقص عصبی ثانویه مشاهده شود.

• سؤال: آیا افراد با اوتیسم خفیف می‌تونن تو جامعه و محل کار موفق باشن؟
  پاسخ تخصصی: مطالعات longitudinal نشان می‌دهد که با مداخلات زودهنگام و آموزش مهارت‌های جبرانی (compensatory strategies)، افراد سطح ۱ می‌توانند استقلال شغلی و کیفیت زندگی رضایت‌بخشی را تجربه کنند. شاخص‌هایی مثل اجرای وظایف پیچیده و مهارت‌های بین‌فردی تحت تأثیر شدت علایم و دسترسی به حمایت‌های اجتماعی و حرفه‌ای قرار می‌گیرند.

جمع بندی در رابطه با اوتیسم خفیف

• چطور بفهمیم کودک‌مان اوتیسم خفیف دارد؟

  • تماس چشمی ضعیف یا نامنظم

  • دشواری در شروع یا ادامه مکالمه‌ی ساده

  • علاقه‌ی کم به بازی‌های گروهی یا تغییر ناگهانی موضوع

  • واکنش‌های غیرمعمول به صدا، نور یا لمس

• اولین قدم: تشخیص تخصصی

  • مراجعه به روان‌پزشک کودک یا روان‌شناس بالینی

  • ارزیابی کاردرمانی (حس و حرکت)

  • آزمون‌های استاندارد مثل ADOS برای مشاهده رفتار در محیط‌های مختلف

• روش‌های حمایتی اصلی

  • کاردرمانی:

    • تمرین مهارت‌های روزمره (پوشیدن لباس، غذا خوردن)

    • کنترل حساسیت‌های حسی (صدا، نور، تماس بدنی)

  • گفتاردرمانی:

    • تقویت ساختار جملات و درک منظور دیگران

    • تمرین «گفت‌وگوی رفت و برگشتی»

  • گروه‌های حمایتی و مشاوره والدین:

    • اشتراک تجربه با خانواده‌های دیگر

    • یادگیری روش‌های اجرایی برای خانه و مدرسه

  • مربی یا همراه آموزشی:

    • کمک در انجام تکالیف و فعالیت‌های گروهی

• نکات کلیدی برای والدین

  • هر کودک متفاوت است؛ برنامه درمانی را با متخصص تنظیم کنید.

  • صبر و تداوم: پیشرفت گام‌به‌گام و نیازمند ثبات است.

  • خودتان را آماده کنید: مطالعه، وبینار و مشورت با اهل فن.

  • ارتباط مستمر با معلم و مربی مدرسه برای هماهنگی در منزل و کلاس.

• یک پیشنهاد در کرج

  • «کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی فاطمه باقرزاده»

    • ارزیابی و مداخلات تخصصی اوتیسم خفیف

    • خدمات در منزل و کلینیک

    • تیم مجرب با سابقه طولانی

  • برای هماهنگی و اطلاعات بیشتر، با شماره کلینیک تماس بگیرید.